Του Σιλουανού Νικολάου

Ώρια που ’ναι τα σπίντια φαμπρικάτα
ωριέ τες πόρτε μ’ όλα τα κλιντία
και η πατρούνα που ’ναι μία φάτα
– ήρταμε να της κάνομε αλλεγκρία. 

Ωραία που ’ναι τα σπίτια φτιαγμένα,
ωραίες οι πόρτες με όλα τα κλειδιά
και η κυρά που ’ναι μια νεράιδα
– ήρθαμε να της φέρουμε τη χαρά.

Παραδοσιακά Κάλαντα της Κάτω Ιταλίας

Μια εσχατιά του Ελληνισμού που ακόμα διατηρείται σήμερα είναι των Ελλήνων ή ελληνόφωνων της Κάτω Ιταλίας ή της Μεγάλης Ελλάδας όπως λέγεται αλλιώς. Πρόκειται για απόγονους Ελλήνων που αποίκησαν την Ιταλία κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. Κατά τη διάρκεια όμως της ρωμαϊκής κυριαρχίας αποκόπηκαν προσωρινά από τον υπόλοιπο Ελληνισμό, για να έρθει ο Ιουστινιανός κατά τη βυζαντινή περίοδο να χρησιμοποιήσει την περιοχή ως προγεφύρωμα στη Δύση. Τότε συμβαίνει ο δεύτερος αποικισμός και ξεκινά και η δράση Ελλήνων μοναχών στην περιοχή.

Οι ερευνητές υποψιάστηκαν αρχικά τις ελληνικές ρίζες των κατοίκων αυτών ακριβώς από τη γλώσσα-διάλεκτο που χρησιμοποιούν ακόμη μέχρι σήμερα. Πρόκειται για την Γκρίκο και την Γρεκατζίνο, στις οποίες βρίσκει κανείς αρχαιοελληνικές επιβιώσεις. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες ελληνικές περιοχές, όπως στην Κρήτη και πιο έντονα στην Κύπρο.

Οι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας διατηρούν επίσης και έντονη μουσική παράδοση. Το χαρακτηριστικό παραδοσιακό τους τραγούδι και ο ιδιαίτερος χορός τους θυμίζουν Ελλάδα μα θα λέγαμε και Ιταλία, ο δε στίχος τους είναι στη διάλεκτο Γκρίκο. Υπάρχουν διάφορες προσπάθειες για να παρουσιαστεί αυτή η μουσική στην ελληνική μουσική σκηνή. Ένα παράδειγμα είναι αυτό των Encardia από την Αθήνα, οι οποίοι επανεκτέλεσαν πολλά τραγούδια των Γκρικανών.

Παρ’ όλα αυτά, τα χωριά σήμερα δεν είναι όπως παλιά. Δεν διατηρούν τόσο έντονο το στοιχείο που είχαν για αιώνες σε αυτούς τους τόπους. Τα καινούργια και σύγχρονα μέσα, όπως η τηλεόραση, αλλά και η ανάγκη των νέων για εξεύρεση εργασίας, κυρίως στον τομέα των νέων τεχνολογιών, είναι βασικοί παράγοντες που αφενός οδηγούν στη λησμόνηση της διαλέκτου Γκρίκο και αφετέρου στη μείωση του ελληνικού πληθυσμού στην περιοχή.

Μεγάλη ευθύνη γι’ αυτό έχει το αθηναϊκό κράτος, το οποίο, κλειστό ως συνήθως στον μικρόκοσμό του, παραγνώρισε παντελώς τη σημαντικότητα της ιδιαιτερότητας των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας, καθώς δεν έστειλε σχεδόν καθόλου βοήθεια για την ενίσχυση της παιδείας και τη διατήρηση του Ελληνισμού σε αυτόν τον χώρο.

Οι άνθρωποι εκεί το έχουν ως παράπονο. Η προστασία της πολιτιστικής ιδιομορφίας τους ίσως να μπορούσε να επιτευχθεί με την ενίσχυση της γλώσσας τους διά μέσου της διδασκαλίας της, πράγμα το οποίο συμβαίνει σήμερα αλλά μεμονωμένα, όπως γίνεται δηλαδή γενικά με τους Έλληνες της διασποράς.

Η έκφανση του Ελληνισμού στην Κάτω Ιταλία θα μπορούσε να μας δώσει πολλά εμάς σήμερα. Για παράδειγμα, γίνεται αντιληπτό ότι η διαμόρφωση της εθνικής μας συνείδησης τη σημερινή εποχή δεν θα πρέπει να γίνεται στο πλαίσιο της κρατικής συνείδησης. Εξάλλου, ο Έλληνας τα περισσότερα χρόνια της ιστορικής του διαδρομής δεν είχε κρατική εθνική συνείδηση. Είχε όμως τη συνείδηση του συνανήκειν από τις ίδιες του τις κοινότητες, αλλά και του ίδιου του πολιτισμού του μέσα από την παράδοση, την ενορία και την ιστορική συνείδηση.

Έτσι και σήμερα, οι Έλληνες στην Κάτω Ιταλία θα πρέπει να μας θυμίζουν ότι ο Ελληνισμός ήταν και είναι ενιαίος. Παράλληλα όμως ο Ελληνισμός, λόγω της κοινοτικής του φύσης αλλά και της περιοχής όπου πραγματώνεται, έχει διαφορετικές εκφάνσεις που προβάλλονται στις ιδιαίτερές του παραδόσεις, όπως στον χορό, στο τραγούδι, στη μουσική, στη γλώσσα, στην ενδυμασία αλλά και στους ιδιαίτερους τρόπους του.