Τόσο δεδομένη είναι πια η δημόσια εκπαίδευση που για τα μάτια μιας διδακτικής ώρας –περίπου– παραλύει το σύμπαν: στους δρόμους δέκα χιλιάδες εκπαιδευτικοί, με τους συνδικαλιστές τους σε παραληρηματική κατάσταση, κυβερνώντες ξεδιπλώνουν τις μικροπολιτικές και αυταρχικές αρετές τους, και η κοινωνία, στην συντριπτική της πλειοψηφία, προσπαθεί να καταλάβει ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα. Ασόβαρα πράγματα. Ασόβαρα, αν αναλογιστεί κανείς τι ακριβώς σήμαινε «εκπαιδευτική κρίση» πριν από μόλις μερικές δεκαετίες. Στην περίοδο που προηγήθηκε και ακολούθησε την εξέγερση του Οκτώβρη του 1931, επί αγγλοκρατίας δηλαδή [1878-1960(;)], που δεν ήταν τίποτα τόσο δεδομένο, και ας λένε οι νεοκύπριοι νοσταλγοί της αποικιοκρατίας τα δικά τους.

Οι Άγγλοι, στις πρώτες δεκαετίες της νεότερης παρουσίας τους στο νησί, είχαν σε σχέση με τους Οθωμανούς λιγότερο σφιγμένα τα λουριά, εν προκειμένω στην εκπαίδευση. Ο αέρας της «μεταπολίτευσης» του 1878, που σκόρπισε προσδοκίες στους Έλληνες της Κύπρου για το μείζον ζήτημα της Ένωσης, έσυρε προς θετική κατεύθυνση την κατάσταση στην εκπαίδευση: λειτουργούσαν 317 ελληνικά σχολεία (31 παρθεναγωγεία) με 19.258 μαθητές μέχρι το 1903. Ο αναλφαβητισμός είχε μειωθεί αισθητά.

Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν όταν οι Άγγλοι «επισήμως», με τη συνθήκη της Λοζάνης το 1923, έθεσαν την Κύπρο υπό καθεστώς πλήρους αποικιοκρατίας. Το νησί αυτομάτως αναβαθμίστηκε για αυτούς γεωστρατηγικά και οι αποικιοκράτες έκαναν ό,τι μπορούσαν για να απλώσουν τις ρίζες τους και το καθεστώς τους, προκειμένου να μείνουν παντοτινοί κυρίαρχοι. Φυσικά, στο στόχαστρό τους μπήκε και η εκπαίδευση. Με μια σειρά μεταρρυθμίσεων που συμπληρώθηκαν με τον εκπαιδευτικό νόμο του 1929, ο Κυβερνήτης πέρασε στα χέρια του όλες τις αρμοδιότητες που αφορούσαν τα ζητήματα εκπαίδευσης. Καταργούσε ουσιαστικά τις εξουσίες του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου (μέλος του οποίου ήταν και παρέμεινε, μεταξύ άλλων, ο Αρχιεπίσκοπος), όριζε πού θα λειτουργούν σχολικές μονάδες, τους διορισμούς, τις απολύσεις, τις μεταθέσεις, τους μισθούς των δασκάλων και άλλα πολλά. Ο εν λόγω νόμος του 1929 (SLoC 1929, 1930:12), που πέρασε με τις ψήφους των Άγγλων και Τούρκων μελών του Νομοθετικού Συμβουλίου, ήταν μια καθοριστική στιγμή για την επίταση της δράσης του ενωτικού κινήματος.

Μερικούς μήνες μετά την ψήφιση του νόμου, με πρωτεργάτη τον δάσκαλο Δημήτρη Καραγιάννη δημιουργήθηκε μια συνωμοτική οργάνωση, που ακολούθως ονομάστηκε Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση Κύπρου (ΕΡΕΚ). Στο μεταξύ, ο Κυβερνήτης με Βασιλικό Διάταγμα κατάργησε απόφαση του Νομοθετικού Συμβουλίου σχετική με φορολογικά ζητήματα και επέβαλε ετσιθελικά δικό του φορολογικό νόμο, ξεχειλίζοντας το ποτήρι της οργής. Η ΕΡΕΚ, που αποσκοπούσε σε δολιοφθορές και αυξημένης έντασης δράσεις, εμφανίστηκε στο κοινό στις 18 Οκτωβρίου του 1931 με δημόσια ανάγνωση των προγραμματικών θέσεών της που μεταξύ άλλων στόχευαν στην «εθνική διαπαιδαγώγηση» και σύσφιξη των δεσμών με τα ελληνικά πνευματικά κέντρα. Τρεις μέρες μετά, στις 21 Οκτωβρίου του 1931, όταν ο Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς σε «πύρινη» δημόσια ομιλία του στη Λευκωσία καλούσε σε ανυπακοή στους αγγλικούς νόμους, το ενθουσιώδες κοινό πορεύτηκε προς το κυβερνείο και το πυρπόλησε. Οι Άγγλοι άνοιξαν πυρ για να διαλύσουν τους διαδηλωτές και ο μαθητής Ονούφριος Κληρίδης έγινε ο πρώτος νεκρός του Ενωτικού Αγώνα. Εξεγέρσεις και επεισόδια σημειώθηκαν σε όλες τις πόλεις και σε χωριά της Κύπρου.

Μετά τα Οκτωβριανά του 1931, τα οποία οι Άγγλοι κατέστειλαν με στρατιωτικές ενισχύσεις που έφτασαν από την Αίγυπτο, επιβλήθηκε στρατιωτικός νόμος. Το καθεστώς στην εκπαίδευση είχε πια καταστεί εντελώς ανελεύθερο και χειραγωγούμενο. Χαρακτηριστικά, απαγορεύτηκε η γιορτή της ελληνικής σημαίας, η επέτειος της 25ης Μαρτίου, η ανάκρουση του ελληνικού εθνικού ύμνου, η ανάρτηση εικόνων Ελλήνων ηγετών, η διδασκαλία οποιουδήποτε ζητήματος επηρέαζε την αγγλική διοίκηση της Κύπρου, τουτέστιν περιορίστηκε ασφυκτικά το μάθημα της ελληνικής ιστορίας, ενώ η εκπαίδευση των δασκάλων γινόταν υπό κυβερνητικό έλεγχο. Μάλιστα, οι Άγγλοι επέβαλαν την εκμάθηση του βρετανικού εθνικού ύμνου, την ανάρτηση φωτογραφιών της βασιλικής οικογένειας, τη γιορτή της ημέρας Αυτοκρατορίας, την εισαγωγή της αγγλικής γλώσσας στις μεγάλες τάξεις κ.ά. Αυτά μερικές δεκαετίες πριν.

Καλή σχολική χρονιά να έχουμε.

Χρίστος Πέτρου