Της Χάρης Ν. Σπανού

Φαντασίας. Θέρος του 2018 και το ισλανδικό ηφαίστειο Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ εκρήγνυται ξανά, εκτινάσσοντας στάχτη στους ευρωπαϊκούς αιθέρες. Όλα τα μέσα επαναλαμβάνουν ότι από τα ξημερώματα αναβλήθηκαν –μέχρι νεωτέρας– όλες οι πτήσεις πάνω από την ευρωπαϊκή ήπειρο.

Έξω από ένα αεροδρόμιο της Κεντρικής Ευρώπης, ένας καθήμενος άντρας ακούει την είδηση στο ραδιόφωνο μέσα απ’ τα ακουστικά του και θυμάται ότι τον Μάρτιο του 2010, η ηφαιστειακή στάχτη ανάγκασε την ΙΑΤΑ να απαγορεύσει τις πτήσεις για έξι μέρες, με αποτέλεσμα την ακύρωση 95.000 πτήσεων πάνω από την Ευρώπη. Ο τελικός διορθωμένος απολογισμός αναφέρει ότι επηρεάστηκαν περί τα δέκα εκατομμύρια ταξιδιώτες και ότι η αεροπορική βιομηχανία μόνο υπέστη ζημιά 1,3 δις ευρώ.¹

Ανασηκώνει τα φρύδια και παρατηρεί μέσα από το τζάμι τις υπερπλήρεις αίθουσες αναμονής, όπου φιλοξενούνται (αναστατωμένες) τουλάχιστον δύο ευδιάκριτες ομάδες ταξιδιωτών. Η βόρεια σχεδίαζε να απολαύσει τη θάλασσα, τον ήλιο και τη ραστώνη της μαγεμένης Ανατολής, ενώ η νότια ήταν έτοιμη να περιδιαβεί μουσεία, αγορές και αξιοθέατα βαδίζοντας στις μητροπόλεις της προκομμένης Δύσης.

Ο άντρας αναρωτιέται για το βαθύτερο νόημα της σύγχρονης ρέουσας ανθρωπογεωγραφίας.

Και ο ιστορικός Χαράρι αποκρίνεται ευσύνοπτα όταν γράφει ότι «Η ανθρωπιστική άποψη για τη ζωή σαν διαδοχή εμπειριών έχει γίνει ο ιδρυτικός μύθος πολυάριθμων νεωτερικών βιομηχανιών, από τον τουρισμό μέχρι την τέχνη. Οι ταξιδιωτικοί πράκτορες και οι σεφ δεν μας πουλάνε αεροπορικά εισιτήρια, ξενοδοχεία και εντυπωσιακά δείπνα – μας πουλάνε καινούργιες εμπειρίες».²

Ιστορίας. Οι ρίζες του ιστορικού ρεύματος του σύγχρονου τουρισμού ανάγονται στο δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα σε χώρες στις οποίες η βιομηχανική επανάσταση επέφερε δραματική αύξηση του πληθυσμού των πόλεων. Στην Αγγλία και την Ουαλία οι κάτοικοι των πόλεων (17% το 1700, 75% το 1900) άρχισαν να ταξιδεύουν κατά μεγάλους αριθμούς προς την ύπαιθρο, προσπαθώντας να αποκαταστήσουν τη σωματική τους υγεία και την πνευματική τους αρμονία, μας πληροφορεί ο Αλαίν ντε Μποτόν.³

Το νέο ρεύμα φθάνει στην Κύπρο με τους Άγγλους το 1878. Ήδη στις αρχές του 20ού αιώνα, μεγαλύτεροι αριθμοί Κύπριων κατοίκων των πόλεων παραθερίζουν στα χωριά καταγωγής τους αλλά και σε ορεινά και θαλάσσια θέρετρα, καταφεύγουν για ιαματικά λουτρά ή ταξιδεύουν για θερινά προσκυνήματα σε εγχώρια μοναστήρια ή μοναστήρια της νησιωτικής Ελλάδας και στους Αγίους Τόπους.

Πολυάριθμες –περί τις σαράντα– οι υποκατηγορίες τουρισμού, με πιο ευφάνταστες τον τουρισμό των κοιμητηρίων ή τα ταξίδια προς απειλούμενες περιοχές του πλανήτη (doom tourism), έχουν περισσότερα κοινά και ελάχιστες διαφορές· υπηρετούν τη μυθολογία της απόδρασης και της περιπέτειας.

Τα σύγχρονα κράτη υποδέχονται εκστατικά τη μαζική επέλαση επισκεπτών με υπερταχεία «ανάπτυξη υποδομών» (πρβλ. δημιουργία ξενοδοχείων, καζίνων, γηπέδων γκολφ και μαρίνων στην Κύπρο). Το «νέο» σχέδιο ανάπτυξης του τουρισμού στην Κύπρο στοχεύει στον υπερδιπλασιασμό του αριθμού και των εσόδων. Οι αντιδράσεις στη σαρωτική καταστροφή την οποίαν καταλείπει ο μαζικός τουρισμός (φυσική, οικιστική, περιβαλλοντική, πολιτισμική) αντιμετωπίζονται ως ξενοφοβία και οπισθοδρομικότητα. Δεν παραλείπουν κυβερνήσεις και αρμόδιοι οργανισμοί να τονίζουν τη «ζωτική» σημασία του τουρισμού. Επιλέξαμε να μας τρέφει ο τουρισμός…

Στου γιαλού τα βοτσαλάκια. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, η ελεύθερη Κύπρος υπερχειλίζει σε κάθε υπαρκτό σημείο του παραθαλάσσιου μετώπου της. Οι ορδές των ξένων ταξιδιωτών μαζί με τους εντόπιους στριμώχνονται βίαια (λούζονται, τρων, πίνουν, διασκεδάζουν καταλείποντας τα απορρίμματά τους), ενώ απολαμβάνουν τις θαυμάσιες υποδομές (με μέσο ατομικό ζωτικό χώρο 2 τ.μ.) βυθισμένοι στα smartphones τους.

Υποσημείωση. Ο άντρας στον αερολιμένα είναι ανυπόδητος και φέρει το όνομα Σωκράτης.

1.https://en.wikipedia.org/wiki/Effects_of_the_April_2010_Eyjafjallaj%C3%B6kull_eruption

2. Yuval Noah Harari, Homo Deus. Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2017, σελ. 239.
3. Alain de Botton, The Art of Travel, Penguin Books, London 2003, p. 132.